Organizacje pozarządowe w Polsce mają możliwość prowadzenia zarówno działalności odpłatnej pożytku publicznego, jak i działalności gospodarczej. Oba te rodzaje aktywności różnią się pod względem prawnym, finansowym oraz organizacyjnym, a ich właściwe zrozumienie jest kluczowe dla efektywnego funkcjonowania NGO. Prowadząc organizację koniecznie zapoznaj się z tymi formami prowadzenia działalności. Jest to świetny sposób na zdobycie dodatkowego finansowania działań organizacji oraz dywersyfikację finansowania. W tym artykule otrzymasz podstawową wiedzę z tego zakresu.

Działalność odpłatna pożytku publicznego

Zgodnie z art. 8 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, działalność odpłatna pożytku publicznego to działalność statutowa prowadzona przez organizacje pozarządowe w sferze zadań publicznych, za którą pobierane jest wynagrodzenie.

Przykład1 – Opłaty uczestników: Organizacja realizuje spektakl teatralny, gdzie koszty realizacji są pokrywane z opłat za wejściówki na przedstawienie.

Przykład2 – Działanie na zamówienie:  Urząd Gminy który u organizacji przeprowadzenie warsztatów edukacyjnych w trakcie pikniku gminnego. Za poprowadzenie warsztatów edukacyjnych organizacja wystawia fakturę, którą zamawiający opłaca. 

Kluczowe zasady prowadzenia tej działalności obejmują:

1. Brak dochodowości. Przychody nie mogą przewyższać kosztów związanych z realizacją działań.

Przykład: Organizacja prowadzi w ramach działalności zajęcia z arte terapii dla dzieci i młodzieży. Organizacja przygotowała sobie roczną kalkulację kosztów na podstawie której wyliczyła jaka jest opłata miesięczna dziecka za zajęcia. Z opłat za zajęcia opłaca materiały, prowadzących, salę, księgowość, finansuje część kosztów administracyjnych organizacji odpowiadających przychodom (np., księgowość, czynsz biura, mat. biurowe).

1. Społeczna użyteczność. Działalność musi mieścić się w zakresie zadań publicznych określonych w ustawie w art. 4 i realizować cel społecznie użyteczny.

Przykład 1: W ramach działalności odpłatnej organizacja prowadzi kawiarenkę, gdzie młodzież usamodzielniająca się z pieczy zastępczej może zdobywać odbywać staże wspierające ich wejście na rynek pracy. Z przychodów kawiarenki finansowane są koszty kawiarenki (czynsz, produkty spożywcze, sprzęt i wyposażenie, jak również dodatkowe szkolenia dla pracujących młodych oraz wypłacane jest im wynagrodzenie za wykonywane zadania).  Prowadzenie aktywizacji młodzieży , rozwój przedsiębiorczości oraz wspieranie grup narażonych na wykluczenie to cele określone w ustawie o pożytku publicznym i ważne cele społeczne.

Przykład 2. Organizacja korzystając z zaplecza swoich samochodów chce otworzyć odpłatne przewozy transportowe, w czasie gdy samochody nie pracują na rzecz organizacji. Transport nie jest celem pożytku publicznego. Takiej działalności organizacja nie może prowadzić w ramach działalności odpłatnej.

2. Wyodrębniona ewidencja. Organizacja musi prowadzić oddzielną ewidencję dla działalności odpłatnej i nieodpłatnej, umożliwiającą określenie przychodów, kosztów i wyników każdej z nich.

Przykład: Organizacja w ustalonym planie kont ma wydzielone konta na których księgowa księguje przychody działalność odpłatnej oraz koszty z nią związane.

3. Limit wynagrodzenia. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie osoby zatrudnionej przy działalności odpłatnej nie może przekraczać trzykrotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw ogłoszonego przez Prezesa GUS za rok poprzedni.

Rozpoczęcie działalności odpłatnej nie wymaga rejestracji w Krajowym Rejestrze Sądowym (KRS), ale konieczne jest uwzględnienie jej w statucie organizacji, a jej rozpoczęcie dobrze jest udokumentować stosowną uchwałą zarządu.

Działalność odpłatną mogą prowadzić zarówno organizacje prowadzące pełną księgowość, jak i te prowadzące uproszczoną ewidencję przychodów i kosztów.  

Działalność gospodarcza organizacji pozarządowych

Działalność gospodarcza organizacji to zorganizowana działalność zarobkowa, której celem jest osiąganie zysku. Organizacje pozarządowe mogą prowadzić taką działalność, o ile odpowiednie zapisy znajdą się w statucie oraz rozpoczęcie działalności zostanie zgłoszone w KRS.

Prowadząc działalność gospodarczą należy pamiętać o następujących aspektach jej prowadzenia:

1. Pomocniczy charakter. Działalność gospodarcza powinna być dodatkowa w stosunku do działalności statutowej i nie może jej dominować;
2. Przeznaczenie dochodu. Cały dochód z działalności gospodarczej musi być przeznaczony na realizację celów statutowych organizacji. Po określeniu wyniku działalności gospodarczej za dany rok zarząd podejmuje uchwałę o przeznaczenie dochodu działalności na cele statutowe organizacji.
3. Wyodrębnienie księgowe: Należy prowadzić odrębną ewidencję księgową dla działalności gospodarczej, oddzielając ją od innych form działalności.

Rozpoczynając działalność gospodarczą organizacja powinna wskazać w statucie kody PKD wskazujące w jakim zakresie jest prowadzona.

Prowadząc działalność gospodarczą organizacja ma dowolność obszarów jej prowadzenia (nie muszą mieścić się one w celach społecznych czy zadaniach publicznych). W ramach działalności gospodarczej może więc organizacja prowadzić restaurację, hotel, usługi transportowe, świadczyć usługi promocyjne czy nawet budowlane. 

Oddzielne zakresy przy działalności odpłatnej i gospodarczej

Warto podkreślić, że działalność odpłatna pożytku publicznego i działalność gospodarcza nie mogą pokrywać się w zakresie tego samego przedmiotu działalności. Oznacza to, że organizacja nie może prowadzić tych dwóch form działalności w odniesieniu do tych samych usług czy produktów.

Podsumowując, zarówno działalność odpłatna pożytku publicznego, jak i działalność gospodarcza stanowią dla organizacji pozarządowych narzędzia umożliwiające realizację ich misji oraz zapewnienie stabilności finansowej. Kluczowe jest jednak przestrzeganie obowiązujących przepisów oraz świadome zarządzanie tymi formami działalności, aby skutecznie wspierały one cele statutowe organizacji.

Działalność odpłatna i gospodarcza dokumentacja

Prowadząc obie formy działalności rozliczając się z firmami/ instytucjami czy organizacjami prowadzący mają obowiązek wystawiać faktury sprzedażowe.

Rozliczenia z osobami fizycznymi mogą być prowadzone w formie gotówkowej lub bezgotówkowej. Pamiętajmy, że w zakresie rozliczeń obowiązuje limit 20 000 zł w skali roku. Powyżej tej kwoty przychodów organizacja jest zobowiązana wprowadzić kasę fiskalną.

Kolejnym limitem o którym warto pamiętać jest limit zwolnienia z VAT – organizacje przekraczające w roku 200 000 zł przychodu przestają podlegać zwolnieniu podmiotowymi z tego podatku.

Działalność odpłatna i gospodarcza – rozliczenia

Obie formy tej działalności wymagają szczegółowego monitoringu przychodów jak i kosztów. Jest to dobra praktyka biznesowa, aby wiedzieć jakimi środkami dysponujemy i monitorować nasz całościowy budżet. Jest to również konieczność – w zakresie obu typów działalności musimy znać ich dokładne koszty aby 1) w przypadku działalności odpłatnej mieć pewność iż przekroczyły one przychody i 2) w przypadku działalności gospodarczej – aby skalkulowany ew. dochód przeznaczyć na cele statutowe organizacji w kolejnym roku.